Początki amerykańskiej państwowości
O początkach
państwa amerykańskiego można mówić w 1776 roku, kiedy powstała Deklaracja
Niepodległości,[1]
a także postanowiono zerwać formalne stosunki kolonii z państwami
macierzystymi. Od tamtego momentu zaczęło się formowanie systemu, który
ostatecznie potwierdził swój kształt kilkanaście lat później, kiedy ustanowiono
konstytucję. Konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki klaruje się zatem jako
najstarsza i najbardziej trwała ustawa zasadnicza na świecie, gdyż uchwalona ją
ponad 200 lat temu w 1787 roku, zaś ratyfikowano w 1789 roku, podczas gdy
większość obowiązujących we współczesnych państwach konstytucji wprowadzono
dopiero w XX wieku. Po mimo szeregu przemian społecznych i
gospodarczo-ekonomicznych, jakie zaszły w USA w ciągu ponad dwóch wieków
obowiązywania konstytucji, nie tylko nie przestała ona obowiązywać, ale także
stała się jedną z podstaw ideologicznych Amerykanów. [2]
W dużej mierze było to możliwe, dzięki wprowadzeniu szeregu poprawek, dzięki
czemu była ona unowocześniania i dostosowywana do obowiązujących norm przy
jednoczesnym nienaruszaniu podstaw zawartych w konstytucji w XVIII wieku.
Od 1787 roku
wprowadzono 27 poprawek. Pierwsza poprawka została ratyfikowana w 1788 roku,
zaś ostatnia w 1992 roku. Jako że Ojcowie Założyciele byli świadomi, iż Konstytucja
powinna zawierać także podstawowe prawa i wolności obywateli,
zaraz po jej ustanowieniu zaczęto pracować nad pierwszymi nowelizacjami.[3]
Dzięki temu powstała tzw. Karta Praw (ang. Bill od Rights), która zawiera
podstawowe prawa i wolności gwarantowane obywatelom ze strony państwa. 25
września 1992 roku przegłosowano 12 poprawek, z których 10 ratyfikowano i 15
grudnia 1791 roku weszły w życie. Owe 10 poprawek stanowi pierwsze 10 poprawek
do Konstytucji Stanów Zjednoczonych. Jedna z dwóch nieratyfikowanych wtedy
poprawek, która dotyczyła reprezentacji społecznej w Izbie Reprezentantów nigdy
nie weszła w życie, zaś druga, która dotyczyła wynagrodzenia członków Kongresu,
została ratyfikowana w 1992 roku.[4]
Jest zatem ostatnią wprowadzoną poprawką do Konstytucji, której ratyfikacja
zajęła najwięcej czasu ze wszystkich, bo aż ponad 200 lat. Jako że większość
poprawek powstała co najmniej kilkadziesiąt lat temu, ich dosłowne rozumienie
nie ma realnego odzwierciedlenia w rzeczywistości, dlatego też Sąd Najwyższy
interpretuje je na współczesne znaczenie (w szczególności tyczy się to Bill of
Rights).
Omówienie
poszczególnych poprawek
Pierwsza poprawka do Konstytucji (Kongres nie ustanowi ustaw wprowadzających
religię lub zabraniających swobodnego wykonywania praktyk religijnych; ani
ustaw ograniczających wolność słowa lub prasy, lub naruszających prawo do
pokojowych zgromadzeń i wnoszenia do rządu petycji o naprawę krzywd.) gwarantuje
wolności religijną, słowa, prasy oraz zgromadzeń i stowarzyszeń. Gwarantuje ona
więc swobodę praktykowania religii, ale też rozdział państwa i Kościoła.
Wyodrębnia także wolność prasy z wolności słowa, podkreślając tym samym
szczególne znaczenie tego sposobu wyrażania. Współcześnie, ze względu na postęp
technologiczny, wolność prasy rozumiana jest jako wolność mediów, gdyż w
momencie wprowadzania poprawki nie istniała ani telewizja, ani Internet.
Wolność zgromadzeń i stowarzyszeń ma także swoje ograniczenia, gdyż wiele
zależy od tego, czy dane zgromadzenie ma miejsce w miejscu publicznym, np. na
ulicach miast, czy w miejscu publicznym o ograniczonym charakterze, np. szkoła.
W praktyce państwo może ograniczyć tę wolność, np. zakazując agitacji w
szkołach.
Druga
poprawka do Konstytucji USA (Dobrze
zorganizowana milicja będąca niezbędną dla bezpieczeństwa wolnego państwa,
prawo osób do posiadania i noszenia broni nie może być naruszone.) jest
podajże najbardziej kontrowersyjną, gdyż gwarantuje wolność posiadania broni.
Wokół niej toczy się szereg sporów, m.in. czy kierowana jest tylko do służb czy
do ogółu społeczeństw. Dlatego też jej funkcjonowanie jest uregulowane
szeregiem ustaw.
Trzecia poprawka (W czasie pokoju wojsko nie będzie
kwaterowane w żadnym domu bez zgody właściciela, a w czasie wojny wyłącznie na
zasadach określonych przez ustawę.) dotyczy zakwaterowania żołnierzy
w domach prywatnych w czasach wojny i pokoju, stając po stronie obywatela i
chroniąc jego własność prywatną. Jej istnienie jest typowym przykładem obaw
młodego państwa, na którym ciąży widmo konfliktów zbrojnych a także
kwaterowanie żołnierzy w czasach kolonialnych. [5]
Kolejne poprawki obowiązujące w ramach Karty Praw
dotyczą zasad rewizji oraz konfiskaty mienia, która – podobnie jak poprawka 3 –
dotyczy prawa do prywatności i własności, gwarancji procesowych, zasad
związanych z karaniem i określaniem kaucji, kompetencji stanów a także
istnienia praw pozakonstytucyjnych.
Po wejściu w życiu Bill of Rights Konstytucja
Stanów Zjednoczonych zdawała się być kompletna, jednak zmieniające się warunki
społeczno-gospodarcze doprowadziły do stworzenia kolejnych nowelizacji ustawy
zasadniczej.[6]
Poprawka XI (Władzy sądowej Stanów Zjednoczonych nie należy rozumieć w taki sposób,
jakoby rozciągała się na jakiekolwiek powództwo wytoczone lub dochodzone według
zasad prawa lub słuszności przeciwko jednemu ze zjednoczonych stanów przez
obywateli innego stanu albo przez obywateli lub poddanych jakiegokolwiek
państwa obcego.), która została ratyfikowana w 1795 roku, ochrania przed pozwom w sądach federalnych
przez obywateli innych stanów lub państw, co jest wynikiem precedensu z 1793
roku, kiedy obywatele Karoliny Południowej wnieśli o wypłatę odszkodowania
przeciwko Georgii.
Poprawka XII dotyczy zmiany sposobu wyboru
władzy wykonawczej. Wcześniej według obowiązującego prawa prezydentem zostawała
osoba z najwyższą liczbą głosu Kolegium Elektorów, zaś wiceprezydentem osoba o
drugiej liczbie głosów. W 1796 i 1800 roku prezydent i wiceprezydent byli z
różnych opcji politycznych. W konsekwencji czego wprowadzono poprawkę, według
której prezydent i wiceprezydent są wybierani przez Kolegium Elektorów, ale w
dwóch różnych głosowaniach. Nowelizacja ta obowiązywała od następnych wyborów,
czyli 1804 roku.
Poprawka XIII (§1. Nie będzie w Stanach Zjednoczonych lub jakimkolwiek miejscu
podległym ich władzy ani niewolnictwa, ani przymusowych robót, chyba że jako
kara za przestępstwo, którego sprawca został prawidłowo skazany. §2. Kongres ma
prawo zabezpieczyć wykonanie niniejszego artykułu przez odpowiednie
ustawodawstwo.) proklamuje zniesienie niewolnictwa, co miało miejsce w 1865
roku i było wynikiem wojny secesyjnej.
Poprawka XV (§1. Ani Stany Zjednoczone, ani żaden stan nie może pozbawić ani
ograniczać praw wyborczych obywateli Stanów Zjednoczonych ze względu na rasę,
kolor skóry lub poprzednie niewolnictwo. §2. Kongres ma prawo zabezpieczyć
wykonanie niniejszego artykułu przez odpowiednie ustawodawstwo.)
gwarantowała prawa wyborcze obywatelom USA bez względu na rasę. Poprawka ta
weszła życie w 1870 roku i jest ostatnią poprawką związaną ze statusem
Afroamerykanów.
Poprawka
XVIII (§1. Poczynając od roku po przyjęciu
niniejszego artykułu, niniejszym zabrania się wytwarzania, sprzedaży i przewozu
przeznaczonych do spożycia napojów wyskokowych, jak również ich importu i
eksportu ze Stanów Zjednoczonych oraz jakiegokolwiek obszaru podległego ich
władzy. §2. Kongres i poszczególne stany są w równej mierze uprawnione do
zapewnienia przez odpowiednie ustawodawstwo wykonania niniejszego artykułu. §3.
Artykuł ten nie wejdzie w życie, jeżeli w ciągu siedmiu lat od przedstawienia
go przez Kongres stanom nie zostanie zgodnie z przepisami konstytucji
ratyfikowany przez ciała ustawodawcze poszczególnych stanów jako poprawka do
konstytucji.) wprowadziła w 1919 roku w Stanach prohibicję, czyli zakaz
wytwarzania, sprzedaży i przewożenia alkoholu, co było wynikiem nasilenia się
ruchów proprohibicyjnych, co wiązało się ze znacznym zwiększeniem spożywania
alkoholu przez Amerykanów po wojnie secesyjnej. Poprawka ta jako jedyna wśród
poprawek została w całości zniesiona (przez XXI poprawkę w 1933 roku), gdyż
poprzednia nowelizacja, co prawda przyczyniła się do zmniejsza się alkoholizmu,
ale także spowodowała wzrost nielegalnego przemytu alkoholu, co było słabo
wykrywalnym przestępstwem.
Poprawka
XIX (Obywatele Stanów Zjednoczonych nie mogą
być pozbawieni prawa wyborczego ani też prawo to nie może być ograniczone przez
Stany Zjednoczone ani przez żaden stan z powodu płci. Kongres będzie miał prawo
wprowadzenia tego artykułu w życie drogą właściwego ustawodawstwa.) mówi o prawie
wyborczym kobiet. Została ona wprowadzona w 1920 roku jako wynik aktywnego
działa ruchu sufrażystek.
Poprawka XXII (Dział 1. Nikt nie
może być wybrany na urząd prezydenta więcej niż dwa razy, a kto sprawował urząd
prezydenta albo pełnił jego funkcję w czasie kadencji innej osoby przez ponad
dwa lata nie może być wybrany na urząd prezydenta więcej niż raz. Niniejszy
artykuł nie ma jednak zastosowania do osoby pełniącej urząd prezydenta w czasie
zaproponowania tego artykułu przez Kongres ani też nie stoi na przeszkodzie,
aby osoba sprawująca urząd prezydenta lub pełniąca jego funkcję w okresie
ratyfikowania niniejszego artykułu sprawowała urząd prezydenta lub pełniła jego
funkcje aż do upływu kadencji. Dział 2. Artykuł ten nie wejdzie w życie, jeżeli
w ciągu siedmiu lat od przedstawienia go stanom przez Kongres nie zostanie
zgodnie z przepisami konstytucji ratyfikowany przez ciała ustawodawcze trzech
czwartych ogółu stanów jako poprawka do konstytucji.) z 1951 roku ogranicza
prezydenturę do 2 kadencji, zaś całkowity możliwy czas urzędowania do 10 lat (2
kadencje po 4 lata + 2 lata zastępstwa poprzedniego prezydenta z ramienia
funkcji wiceprezydenta).
Poprawka XXVI ( Stany Zjednoczone ani jakikolwiek Stan
nie mogą ze względu na wiek pozbawić lub ograniczyć praw wyborczych obywateli
Stanów Zjednoczonych, którzy ukończyli osiemnaście lub więcej lat.) z 1971
roku zmienia cenzus wieku prawa wyborczego z 21 na 18 lat. Jest to ostatnia
przegłosowana przez Kongres poprawka i przedostatnia, która została
ratyfikowana.
Tryb
wprowadzania poprawek
Artykuł piąty Konstytucji Stanów
Zjednoczonych definiuje sposób wprowadzania poprawek do konstytucji. Ustanawia
dwie metody proponowania poprawek – przez Kongres lub przez Konwencję Narodową.
W pierwszej Kongres może zaproponować poprawkę po przegłosowaniu tej opcji przez
dwie trzecie głosów w każdej z Izb (w Senacie i Izbie Reprezentantów). W drugim
przypadku Kongres musi zwołać Konwencję, jeśli przynajmniej dwie trzecie
wszystkich stanów jej zażądają. Propozycja poprawki musi zaś być ratyfikowana
przez trzy czwarte stanów, aby weszła w życie. Kongres może wymagać ratyfikacji
poprawki przez zatwierdzenie jej w ciałach ustawodawczych trzech czwartych
stanów lub poprzez zatwierdzenie jej przez konwencje również w trzech czwartych
stanów. Dotychczas tylko 21. poprawka była ratyfikowana poprzez konwencje.
Podsumowanie
Dzięki
możliwości wprowadzania poprawek do Konstytucji USA możliwe stało się jej
funkcjonowanie od XVIII wieku do czasów współczesnych. Dzięki temu
najważniejsze obowiązujące prawa w państwie zostały unormowane bez konieczności
zmiany ustawy zasadniczej, która zaś z powodzeniem została dostosowana do
aktualnych realiów. Dzięki temu oryginalnemu zabiegowi amerykańskie
prawodawstwo może uchodzić na najtrwalsze na świecie, zaś sama konstytucja
stała się swoistym kompendium praw.
Bibliografia:
P. Laider, Konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki. Przewodnik, Kraków 2007
A. Pułło, System Konstytucyjny Stanów Zjednoczonych, Warszawa 1997
Konstytucja USA 1787-1987. Historia i współczesność, pod red. J. Wróblewskiego, Warszawa 1987
[1]
A. Pułło, dz. cyt., str. 5.
[2] Dz. cyt.,
pod red. J. Wróblewskiego, str. 6.
[3]
P. Laider, dz. cyt., str. 108.
[4]
P. Laider, dz. cyt., str. 108.
[5]
P. Laider, dz. cyt., str. 119
[6]
P. Laider, dz. cyt., str. 136
